Blog

– składka ubezpieczeniowa rozliczana pro rata, prowizja czy bezzwrotna opłata?

Trafiłem ostatnio na arcyciekawy z punktu widzenia praktyki ubezpieczeń finansowych wyrok Sądu Najwyższego dotyczący stosowania gwarancji ubezpieczeniowych i sposobu ich rozliczenia. Odpowiada ono na pytanie czym z prawnego punktu widzenia jest gwarancja ubezpieczeniowa? Jaką formę wynagrodzenia pobiera zakład ubezpieczeń za wystawienie gwarancji i co ważne dla Klientów czy wynagrodzenie to podlega zwrotowi w części odpowiadającej niewykorzystanemu okresowi gwarancji?

Ekonomiczny sens gwarancji ubezpieczeniowej jest oczywisty – to de facto ubezpieczenie od upadłości lub braku płynności finansowej (Wykonawcy) zawarte na rzecz osoby trzeciej (Inwestora). Z prawnego punktu widzenia sprawa nie jest jednak oczywista i ma poważne konsekwencje finansowego dla Ubezpieczającego, czyli Zleceniodawcy gwarancji. Okazuje się jednak, że dla prawników, nawet te oczywiste dla ekonomistów kwestie, nie są takie oczywiste …

Definicja prawna umowy gwarancji a jej sens ekonomiczny – wykładnia obowiązującego prawa.

Poniżej najważniejsze tezy zawarte w wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 lutego 2018 r. (I CSK 270/17)

1. Umowa zlecenia gwarancji ubezpieczeniowej, mimo podobieństwa celu gospodarczego z umową ubezpieczenia na cudzy rachunek, nie jest umową, do której stosuje się, w tym przez analogię, przepisy Kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia.

2. W razie zawarcia umowy zlecenia udzielenia gwarancji ubezpieczeniowej świadczenie zakładu ubezpieczeń w przypadku umowy o udzielenie gwarancji polega nie na wypłacie, ale na wystawieniu uzgodnionej gwarancji (świadczenie o charakterze niepieniężnym), a zleceniodawca gwarancji zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia gwarantowi. Zasady zapłaty tego wynagrodzenia i ustalania jego wysokości nie są poddane regulacjom prawnym, lecz podobnie jak sama instytucja gwarancji, są kształtowane wolą stron opartą na zasadzie swobody umów (art. 3531 KC).

3. Strony umów o udzielenie gwarancji ubezpieczeniowej mogą w ramach zasady swobody umów ustalić samodzielnie okoliczności decydujące o jego wysokości, a tym samym o warunkach zwrotu całości lub części tego wynagrodzenia.

4. W przypadku umowy ubezpieczenia ubezpieczający obowiązany jest do zapłaty świadczenia określonego w ustawie oraz według zasad tam określonych, tj. składki obliczonej za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela (art. 805 § 1 KC oraz art. 813 § 1 zd. pierwsze KC). W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przez upływem okresu na jaki została zawarta, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Przepisy te mają charakter kognitywny. Natomiast w razie zawarcia umowy zlecenia udzielenia gwarancji, w tym ubezpieczeniowej świadczenie zakładu ubezpieczeń w przypadku umowy o udzielenie gwarancji polega nie na wypłacie, ale na wystawieniu uzgodnionej gwarancji (świadczenie o charakterze niepieniężnym), a zleceniodawca gwarancji zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia gwarantowi. Zasady zapłaty tego wynagrodzenia i ustalania jego wysokości nie są poddane regulacjom prawnym, lecz podobnie jak sama instytucja gwarancji, są kształtowane wolą stron opartą na zasadzie swobody umów (art. 3531 KC).

5. Nie jest wyłączone udzielenie gwarancji nawet bez wynagrodzenia.

6. Gwarancja jest instytucją ukształtowaną w praktyce rynkowej w ramach zasady swobody umów (art. 3531 KC), mającą fragmentaryczne uregulowania głównie dotyczące gwarancji bankowej. Pod ogólnym pojęciem gwarancji występują typowo trzy, powiązane ze sobą stosunki prawne: stosunek prawny łączący wierzyciela z dłużnikiem, z którego wynika konieczność zabezpieczenia interesów wierzyciela, wynikających z tego stosunku (tzw. stosunek podstawowy), stosunek zlecenia udzielenia gwarancji, w ramach którego dłużnik ze stosunku podstawowego zleca udzielenie gwarancji innemu podmiotowi – bankowi, zakładowi ubezpieczeń lub innemu – w celu zabezpieczenia interesów wierzyciela oraz stosunek gwarancji pomiędzy osobą gwaranta a beneficjentem gwarancji. Już sama konstrukcja instytucji gwarancji powoduje trudności w porównywaniu jej do umowy ubezpieczenia, gdyż w istocie należałoby porównywać do tej umowy zarówno umowę zlecenia udzielenia gwarancji, jak również udzielenie samej gwarancji, a w konsekwencji porównywać pozycję i obowiązki stron umowy ubezpieczenia (ubezpieczyciela, ubezpieczającego i ubezpieczonego) do pozycji i obowiązków stron umowy zlecenia gwarancji (zlecającego gwarancję i gwaranta) oraz pozycji i obowiązków stron samej gwarancji (gwaranta i beneficjenta gwarancji).

Podsumowując, umowa gwarancji ubezpieczeniowej z prawnego punktu widzenia paradoksalnie nie jest umową ubezpieczenia i nie stosuje się do niej zapisów Kodeksu Cywilnego dotyczących umowy ubezpieczenia. To w mojej opinii paradoks, bo ta sama umowa gwarancji ubezpieczeniowej zawierana jest przecież z zakładem ubezpieczeń i stosuje się do niej zapisy Ustawy o Działalności Ubezpieczeniowej (gwarancje ubezpieczeniowe są klasyfikowane w dziale II grupie 15) oraz Ustawy o Dystrybucji Ubezpieczeń. Najważniejszym co wynika z orzeczenia jest jednak, że strony umowy mają pełną dowolność w kształtowaniu umowy o zawarcie gwarancji ubezpieczeniowej, w tym zasad wynagrodzenia ubezpieczyciela i jego zwrotu. Chociaż w praktyce rynkowej spotykamy się z różnymi formami wynagrodzenia: składką ubezpieczeniową, prowizją, bezzwrotnym wynagrodzeniem lub opłatą. Co ważne dla Klientów, wobec orzeczenia Sądu Najwyższego, wszystkie te modele wynagrodzenia są prawidłowe, a uprawnienia stron zależą od treści zawartej umowy a nie stosowanego nazewnictwa.

Podsumowując – niezależnie od nazwy wynagrodzenia, w przypadku gwarancji ubezpieczeniowych jeżeli jako Klient lub jego broker przewidujemy możliwość zwrotu gwarancji przed końcem okresu jej obowiązywania, dopilnujmy aby w umowie znalazł się zapis o zwrocie całości lub części wynagrodzenia za niewykorzystany okres gwarancji.