Opłata za wydanie gwarancji ubezpieczeniowej
– składka ubezpieczeniowa rozliczana pro rata, prowizja czy bezzwrotna opłata?
Trafiłem ostatnio na arcyciekawy z punktu widzenia praktyki ubezpieczeń finansowych wyrok Sądu Najwyższego dotyczący stosowania gwarancji ubezpieczeniowych i sposobu ich rozliczenia. Odpowiada ono na pytanie czym z prawnego punktu widzenia jest gwarancja ubezpieczeniowa? Jaką formę wynagrodzenia pobiera zakład ubezpieczeń za wystawienie gwarancji i co ważne dla Klientów czy wynagrodzenie to podlega zwrotowi w części odpowiadającej niewykorzystanemu okresowi gwarancji?
Ekonomiczny sens gwarancji ubezpieczeniowej jest oczywisty – to de facto ubezpieczenie od upadłości lub braku płynności finansowej (Wykonawcy) zawarte na rzecz osoby trzeciej (Inwestora). Z prawnego punktu widzenia sprawa nie jest jednak oczywista i ma poważne konsekwencje finansowego dla Ubezpieczającego, czyli Zleceniodawcy gwarancji. Okazuje się jednak, że dla prawników, nawet te oczywiste dla ekonomistów kwestie, nie są takie oczywiste …
Definicja prawna umowy gwarancji a jej sens ekonomiczny – wykładnia obowiązującego prawa.
Poniżej najważniejsze tezy zawarte w wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 14 lutego 2018 r. (I CSK 270/17)
- Umowa zlecenia gwarancji ubezpieczeniowej, mimo podobieństwa celu gospodarczego z umową ubezpieczenia na cudzy rachunek, nie jest umową, do której stosuje się, w tym przez analogię, przepisy Kodeksu cywilnego o umowie ubezpieczenia.
- W razie zawarcia umowy zlecenia udzielenia gwarancji ubezpieczeniowej świadczenie zakładu ubezpieczeń w przypadku umowy o udzielenie gwarancji polega nie na wypłacie, ale na wystawieniu uzgodnionej gwarancji (świadczenie o charakterze niepieniężnym), a zleceniodawca gwarancji zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia gwarantowi. Zasady zapłaty tego wynagrodzenia i ustalania jego wysokości nie są poddane regulacjom prawnym, lecz podobnie jak sama instytucja gwarancji, są kształtowane wolą stron opartą na zasadzie swobody umów (art. 3531 KC).
- Strony umów o udzielenie gwarancji ubezpieczeniowej mogą w ramach zasady swobody umów ustalić samodzielnie okoliczności decydujące o jego wysokości, a tym samym o warunkach zwrotu całości lub części tego wynagrodzenia.
- W przypadku umowy ubezpieczenia ubezpieczający obowiązany jest do zapłaty świadczenia określonego w ustawie oraz według zasad tam określonych, tj. składki obliczonej za czas trwania odpowiedzialności ubezpieczyciela (art. 805 § 1 KC oraz art. 813 § 1 zd. pierwsze KC). W przypadku wygaśnięcia stosunku ubezpieczenia przez upływem okresu na jaki została zawarta, ubezpieczającemu przysługuje zwrot składki za okres niewykorzystanej ochrony ubezpieczeniowej. Przepisy te mają charakter kognitywny. Natomiast w razie zawarcia umowy zlecenia udzielenia gwarancji, w tym ubezpieczeniowej świadczenie zakładu ubezpieczeń w przypadku umowy o udzielenie gwarancji polega nie na wypłacie, ale na wystawieniu uzgodnionej gwarancji (świadczenie o charakterze niepieniężnym), a zleceniodawca gwarancji zobowiązany jest do zapłaty wynagrodzenia gwarantowi. Zasady zapłaty tego wynagrodzenia i ustalania jego wysokości nie są poddane regulacjom prawnym, lecz podobnie jak sama instytucja gwarancji, są kształtowane wolą stron opartą na zasadzie swobody umów (art. 3531 KC).
- Nie jest wyłączone udzielenie gwarancji nawet bez wynagrodzenia.
- Gwarancja jest instytucją ukształtowaną w praktyce rynkowej w ramach zasady swobody umów (art. 3531 KC), mającą fragmentaryczne uregulowania głównie dotyczące gwarancji bankowej. Pod ogólnym pojęciem gwarancji występują typowo trzy, powiązane ze sobą stosunki prawne: stosunek prawny łączący wierzyciela z dłużnikiem, z którego wynika konieczność zabezpieczenia interesów wierzyciela, wynikających z tego stosunku (tzw. stosunek podstawowy), stosunek zlecenia udzielenia gwarancji, w ramach którego dłużnik ze stosunku podstawowego zleca udzielenie gwarancji innemu podmiotowi – bankowi, zakładowi ubezpieczeń lub innemu – w celu zabezpieczenia interesów wierzyciela oraz stosunek gwarancji pomiędzy osobą gwaranta a beneficjentem gwarancji. Już sama konstrukcja instytucji gwarancji powoduje trudności w porównywaniu jej do umowy ubezpieczenia, gdyż w istocie należałoby porównywać do tej umowy zarówno umowę zlecenia udzielenia gwarancji, jak również udzielenie samej gwarancji, a w konsekwencji porównywać pozycję i obowiązki stron umowy ubezpieczenia (ubezpieczyciela, ubezpieczającego i ubezpieczonego) do pozycji i obowiązków stron umowy zlecenia gwarancji (zlecającego gwarancję i gwaranta) oraz pozycji i obowiązków stron samej gwarancji (gwaranta i beneficjenta gwarancji).
Podsumowując, umowa gwarancji ubezpieczeniowej z prawnego punktu widzenia paradoksalnie nie jest umową ubezpieczenia i nie stosuje się do niej zapisów Kodeksu Cywilnego dotyczących umowy ubezpieczenia. To w mojej opinii paradoks, bo ta sama umowa gwarancji ubezpieczeniowej zawierana jest przecież z zakładem ubezpieczeń i stosuje się do niej zapisy Ustawy o Działalności Ubezpieczeniowej (gwarancje ubezpieczeniowe są klasyfikowane w dziale II grupie 15) oraz Ustawy o Dystrybucji Ubezpieczeń. Najważniejszym co wynika z orzeczenia jest jednak, że strony umowy mają pełną dowolność w kształtowaniu umowy o zawarcie gwarancji ubezpieczeniowej, w tym zasad wynagrodzenia ubezpieczyciela i jego zwrotu. Chociaż w praktyce rynkowej spotykamy się z różnymi formami wynagrodzenia: składką ubezpieczeniową, prowizją, bezzwrotnym wynagrodzeniem lub opłatą. Co ważne dla Klientów, wobec orzeczenia Sądu Najwyższego, wszystkie te modele wynagrodzenia są prawidłowe, a uprawnienia stron zależą od treści zawartej umowy a nie stosowanego nazewnictwa.
Podsumowując – niezależnie od nazwy wynagrodzenia, w przypadku gwarancji ubezpieczeniowych jeżeli jako Klient lub jego broker przewidujemy możliwość zwrotu gwarancji przed końcem okresu jej obowiązywania, dopilnujmy aby w umowie znalazł się zapis o zwrocie całości lub części wynagrodzenia za niewykorzystany okres gwarancji.